İZMİR – Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili genel seçimlerine çok az bir müddet kala anket şirketleri araştırmalarına sürat verdi. Merkezi İzmir’de bulunan Integral Araştırma Şirketi de 20-24 Nisan tarihleri ortasında İzmir’in iki seçim bölgesinde 3 bin kişi ile yüz yüze yaptığı ankette cinsiyet, yaş ve 24 Haziran seçimlerindeki oy verme davranışını kota olarak kullandı. Bu bilgilerle seçmen kümelerini tahlil eden siyasal bağlantıcı Ali Sabuktay Gazete Duvar’a değerlendirmelerde bulunurken, Türkiye genel seçim sonuçlarına dair yorumlarını da paylaştı.
Araştırma sonuçlarına ve genel gidişata bakarak öngörülerde bulunan Sabuktay, “Erdoğan birinci cinste en fazla 23 milyon civarında oy alır. Bu da yüzde 42 demek. Şayet Kılıçdaroğlu kampanyası seçmeni sandığa götürebilirse ve öbür iki aday yüzde 6’nın altına düşerse birinci cinste seçim kazanılır. İkinci çeşide kalırsa da lakin bir mucize Erdoğan’a seçim kazandırabilir” dedi.
‘RAHATLIKLA GEÇİNDİĞİNİ SÖZ EDENLERİN ÜÇTE İKİSİ İKTİDAR SEÇMENİ’
Seçim atmosferinin son düzlüğüne girdiğimiz bu günlerde İzmir seçmenine yönelik kamuoyu araştırmaları bize neler söylüyor? Seçmen umutlu mu korkulu mı? Elhasıl seçmenin his durumu tahlil edildiğinde bizi ne üzere sonuçlara götürüyor?
Integral’in 20-24 Nisan ortasında alanını tamamladığı üç bin örneklemli araştırmaya nazaran İzmir seçmeninin çoğunluğu ruh halini olumsuz hislerle tanımlıyor. Dehşetli, telaşlı, hoşnutsuz ve öfkeli olanların oranı yüzde 78 civarında. Öfkeliyim diyenler CHP, YSP ve İYİ Parti seçmeni ortasında daha yüklü. Olumlu hisler ise çoğunlukla iktidar seçmeni tarafından tabir ediliyor.
Öte yandan insanların ruh halini etkileyen öbür bir faktör, iktisat. Aylık geliriyle geçinemeyen yahut zar güç geçinen seçmen oranı yüzde 77 üzerinde. Rahatlıkla geçindiğini söz edenlerin üçte ikisini iktidar seçmeni oluşturuyor. Burada “kol kırılır, yen içinde kalır” halinin tesirli olduğu söylenebilir. Kararsız seçmenlerin içinde de geçim zorluğu çekenler yüksek oranda. Hasebiyle ekonomiyi önceleyen bir politik telaffuzun kararsız seçmeni etkileme mümkünlüğü güçlü. Geçinemeyenler ve ucu ucuna geçinenlerde öfke ve kaygı hislerinin yüksek olduğu göze çarpıyor.
Ülke iktisadı açısından da seçmen karamsar. Seçmenin yüzde 77’si ülke iktisadını “kötü” buluyor. İktisat için “orta” diyen yüzde 14 ve “iyi” diyen yüzde 9’luk seçmen ise yükle iktidar taraftarlarından oluşuyor. Geçinemeyenler ve çok zorlanarak geçinenlerin yüzde 95’i kendi ekonomilerinin yanı sıra ülke iktisadının de çok berbat olduğunu söylüyor.
Ekonomi başta olmak üzere ülkenin içinde olduğu meseleleri hangi aday çözer sorusuna Kemal Kılıçdaroğlu cevabı verenlerin oranı, ona birinci tıpta oy vereceklerin oranından yaklaşık 5 puan düşük. Öbür adaylar için oy oranıyla tahlil ortasında bir denklik kelam konusu. Bu sonuç, hala Kılıçdaroğlu’nun atması gereken adımlar olduğunu gösteriyor.
‘ERDOĞAN’A KARŞI OLUMSUZ SEÇMEN ORANI: YÜZDE 68,3’
Bu son bilgi farklı gerçekten… Kılıçdaroğlu’na oy vereceklerin bir kısmının hala onu tahlil üretecek yeterlilikte görmediği bağlamından gidersek İzmir seçmeninin başka cumhurbaşkanı adayları hakkındaki kanaatleri daha çok hangi minvalde toplanıyor?
Seçmenin yüzde 27,4’ü Erdoğan’a öfke duyuyor, yüzde 23’ü ondan ötürü kaygılı, yüzde 17,7’sinde Erdoğan hoşnutsuzluk yaratıyor. Yani, yüzde 68,3 oranında seçmen Erdoğan’a karşı olumsuz hisler beslerken, yüzde 4,2’si ise ona karşı bir şey hissetmediğini tabir ediyor.
Kılıçdaroğlu ise, seçmenlerinin yüzde 56’sında inanç başta olmak üzere müspet hisler uyandırıyor. Erdoğan’a olumsuz hisler besleyenlerle Kılıçdaroğlu’na olumlu yaklaşan seçmen ortasında yaklaşık 12 puanlık bir fark var. Bu oran aslında referanduma dönüşecek bir seçimde Erdoğan’ın karşısında Kılıçdaroğlu’nun ulaşabileceği üst sonlara işaret ediyor. Bu hudut yüzde 68-70 ortasında.
İnce’ye olumlu hisler besleyen seçmen oranı yüzde 21 civarında ve bunların çoğunluğunu İnce’nin muhalefetten oy almasından şad olan iktidar seçmeni oluşturuyor. Öte yandan muhalif partilere oy verecek bir küme seçmen de İnce hakkında olumlu düşünüyor. Bu durum araştırmanın yapıldığı tarihteki İnce ile Memleket Partisi (MP) ortasındaki oy farkını açıklıyor.
‘TOPLUM 14 MAYIS’TA DEĞİŞİM İSTİYOR’
Peki, seçmen 14 Mayıs’ta bir iktidar değişimi bekliyor ya da değişim istiyor mu?
Adaylar açısından bakarsak, Kılıçdaroğlu’nun kazanacağına inananların oranı ona oy vereceklerin oranından 5 puan daha düşük. Buna rağmen Erdoğan’ın kazanacağına inananlar oy vereceklerden yaklaşık 12 puan daha yüksek. Birinci çeşitte Kılıçdaroğlu’na oy vereceklerin yüzde 8’i, İnce’ye vereceklerin yüzde 40’ı, kararsızların yüzde 50’si Erdoğan’ın kazanacağını düşünüyor. İnce seçmeninin çok azı kendi adaylarının kazanacağına inanıyor.
Genel değişim inancı açısından ise 14 Mayıs sonrası Türkiye’de iktidarın değişeceğine inananların oranı yüzde 52,2’ye ulaşmış durumda. Mart’ta yapılan araştırmalara nazaran iktidarın değişebileceğine inananlar 10 puan kadar artmış, muhalif seçmenin değişime olan inancı biraz daha güçlenmiş vaziyette. Buna karşın hala umutsuz olan bir küme muhalif seçmen de var.
Asıl çarpıcı sonuç, iktidar değişmeli diyenlerin yüzde 74,3 oranında olması. Toplum 14 Mayıs’ta değişim istiyor. Cumhur İttifakı’na oy verecek seçmenin bir kısmı bile aslında artık değişim vaktinin geldiğine inanıyor. AKP’lilerin yüzde 15’i, MHP’lilerin yüzde 31’i iktidarın değişmesi gerektiğini düşünüyor. 18-24 yaş ortası genç seçmenin yüzde 82’si iktidar değişmeli diyor. Aşağıdaki grafik ikinci tıptaki oy tercihlerine nazaran seçmenin “iktidar değişmeli mi” sorusuna verdiği cevapları içeriyor. Görüldüğü üzere Erdoğan’a oy verecek seçmenin yüzde 22,4’ü, kararsız ve protest seçmenin çoğunluğu iktidarın değişmesi gerektiğini düşünüyor.
Bu bilgiler hem okuyucunun hem de siyaset yapıcıların ilgisini çekecek detayları içeriyordur. Bahsettiğiniz araştırma İzmir seçmenin siyasal profili hakkında nasıl bilgiler ortaya çıkarıyor?
İzmir seçmeninde yüklü siyasi görüş, “Atatürkçülük”, araştırmaya katılanların yüzde 38,5’i kendini bu türlü tanımlamış. Atatürkçüler, CHP seçmeni içinde yüzde 63’4’e ulaşıyor; İYİ Parti, MP, TİP ve kararsızlarda da en büyük kümeyi oluşturuyor. Genç seçmende ve 55 yaş üstü seçmende “Atatürkçülük” öbür yaş kümelerine nazaran daha yüksek.
AKP ve MHP seçmeni ideolojik olarak yeterlice yakınlaşmış, onlar için birinci sırada “milliyetçilik” geliyor. AKP’de muhafazakarların oranı yüzde 16, MHP’de yüzde 5. İki parti kısmen burada ayrışıyor. Milliyetçilik, İYİ Parti, MP ve kararsız seçmende de Atatürkçülük’ten sonra ikinci sırada yer alıyor.
Yeşil Sol Parti seçmeni enteresan bir bulgu sunuyor. Bu seçmen kümesinin yüzde 33’ü kendini “Kürt milliyetçisi” olarak tanımlıyor. Bu terimi bilhassa 18-34 yaş ortası genç YSP seçmeni lisana getiriyor. YSP seçmeninin yüzde 20’si ise kendini “sosyalist” olarak tanımlıyor.
TİP ise yöneticilerin “bizim farklı bir tabanımız var” savını dayanaklar nitelikte bir gelişme gösteriyor. Seçmenlerin dağılımında sosyalistlerin oranı yüzde 23 iken; Atatürkçü, toplumsal demokrat, laik, cumhuriyetçi seçmen oranı yüzde 70’e ulaşıyor. Biliyorsunuz, TİP İzmir’de yalnızca ikinci bölgede seçime giriyor. Bu bölgede bir ay evvelki oy takviyesi yüzde 2 civarındayken nisan ayı sonunda yüzde 4’e yükselttikleri görülüyor. Burada İrfan Değirmenci’nin adaylığının da bir hissesi var. İkinci bölgede her üç seçmenden biri onun aday olmasını olumlu bulduğunu belirtiyor. TİP, değerli ölçüde CHP’den ve biraz da ÂLÂ Parti’den oy alıyor. Doğal bu oran, bu haliyle vekil çıkartmaya yetmiyor. En optimist iddiayla yüzde 6’yı yakalamaları lazım, aksi takdirde aldıkları oy Hacer Foggo’nun vekilliğini engellemeye yol açabilir.
‘İMAMOĞLU VE YAVAŞ’IN İŞTİRAKİ, MÜSPET TESİRİ ÖLÇÜLEBİLEN BİR KONU’
Bu seçim sürecinde seçmen kararını olumsuz etkileyeceği öne sürülen kimi tartışmalar yaşandı, hala da yaşanıyor. Seçmen karar verirken yorumcular ve siyasi seçkin tarafından gündeme getirilen hususlardan hakikaten etkileniyor mu?
Bu bahiste galat-ı meşhur haline gelen kimi kabuller var. Bir tanesi HDP sorunu. Sanılanın bilakis Emek ve Özgürlük İttifakı’nın Kılıçdaroğlu’nu destekleyecek olması çok az muhalif seçmenin oy verme davranışını doğrudan etkiliyor. İYİ Parti seçmeninin yüzde 3,6’sı, MP seçmeninin yüzde 20’si Kılıçdaroğlu’na bu nedenle oy vermeyeceğini söylüyor, bu oranlar toplamda bir puan lakin ediyor. Buna karşılık HDP’nin takviyesinden ötürü Kılıçdaroğlu’na oy verme eğilimi güçlenen seçmen oranı yüzde 12,2’yi buluyor.
Diğer bir mevzu da vekil listeleri problemi. Listelerdeki “yanlış” adayların seçmenleri küstürdüğü tartışıldı. Bu seçim “o seçim değil” mottosu seçmenin çoğunluğunca benimsenmiş görünüyor, beşerler değişim istiyor ve detay gördükleri hususlarla ilgilenmiyor. Seçmenlerin yüzde 70’i listeleri hiç incelememiş. Listeleri beğenmeyenlerin oranı ise yalnızca yüzde 2. Yani listelerdeki mümkün yanlışlar “partizan” seçmen dışında kalan ortalama seçmenin gündeminde yer almıyor ve oy verme kararını direkt etkilemiyor.
Pozitif tesiri ölçülebilen bir husus, İmamoğlu ve Yavaş’ın iştiraki problemi. İki belediye liderinin Cumhurbaşkanı yardımcısı yapılması kararının Kılıçdaroğlu’na oy verme davranışına yüzde 19,2 oranında olumlu katkı yaptığı anlaşılıyor. Bu tesir bilhassa CHP ve İYİ Parti seçmeninde açıkça gözüküyor. Ferdî görüşüm, bu tesirin direkt olmadığı, Kılıçdaroğlu’nun adaylığını içine sindiremeyen bir küme seçmenin oy vermek için bu gerekçeyi kullandığı biçiminde. İki liderin saha aktivitesi devam ederse araftaki seçmenin de etkilenebileceği söylenebilir.
‘BİRLEŞTİRİCİLİK ÖZELLİĞİ KILIÇDAROĞLU’NUN GÜÇLÜ YÖNÜ’
Peki, Cumhurbaşkanlığı seçiminde istikrarlar nasıl gözüküyor?
Cumhurbaşkanlığı seçiminin birinci cinsinde Kılıçdaroğlu yüzde 55,2, Erdoğan yüzde 25,1, İnce yüzde 7,8, Oğan yüzde 1,7 gözüküyor. Yaklaşık yüzde 10 civarında seçmen de kararsız olduğunu yahut oy vermeyeceğini belirtiyor.
İzmir’de iktidar oylarında pek bir değişme olmasa bile muhalif oylarda süratli geçişkenlikler var; bir aydan az bir mühlet içinde bütün adayların oy oranları değişiyor. Integral’in mart araştırmasında yüzde 17,5 oy alan İnce’nin oy oranı, nisan ayında yüzde 7,8’e düştü. Öbür bir deyişle 9,7 puan yitirdi. Bu erime en çok 7 puan kazanan Kılıçdaroğlu’na yarıyor, Erdoğan 2,5 puan, Oğan da 1 puan kadar oyunu arttırıyor.
Değişimin suratını anlatacak bir örnek vereyim. Araştırmayı yapan arkadaşların aktardığına nazaran, birinci günkü anketlerde İnce’ye oy vereceklerin oranı olağan sonlar içinde çıkarken son günde yapılan anketlerde İnce’ye oy verecek seçmen neredeyse hiç çıkmamış.
Genel seçimdeki parti tercihi açısından bakıldığında CHP’ye oy verecek seçmenlerde yüzde 4,6’lık, GÜZEL Parti’de yüzde 9’luk bir kaçak gözüküyor. Bu seçmenlerin çoğunluğu seçim ikinci çeşide kalırsa Kılıçdaroğlu’na döneceğini belirtiyor. Kanımca bu dönüş ikinci tipi beklemeden gerçekleşecek, tahminen gerçekleşmiştir bile.
Erdoğan’a öfke duyanların yüzde 42’si Kılıçdaroğlu’na oy verirken, yüzde 30’u İnce’ye yöneliyor. Seçmen davranışında en keskin his olan ve cezalandırma isteği içeren öfke hissini taşıyan seçmenin tümü aslında birinci cinste Kılıçdaroğlu’na oy vermeye ikna edilebilecek durumda.
Kararsız ve oy vermeyecek seçmenlerde ise, öfkeye nazaran daha hafif hisler olan kaygı ve hoşnutsuzluk ağır basıyor. Bu bulgu onların davranışlarındaki eylemsizliğin nedenlerini de kısmen açıklıyor.
Kılıçdaroğlu’na oy verme nedenleri ortasında Erdoğan ve İnce’ye nazaran “yönetici özelliği” nedeniyle oy verme görece düşük. Birleştiricilik özelliği ve adaylar ortasında en düzgün seçenek olması Kılıçdaroğlu’nun güçlü istikameti. Bu nitelikler kampanyanın son düzlüğünde daha görünür kılınırsa seçmen takviyesinde artış olabilir.
Seçim ikinci cinse kalırsa Kılıçdaroğlu’nun oy oranı yüzde 62,1’e, Erdoğan’ın yüzde 29,5’e yükseliyor. Seçmenin yüzde 3,5’i hala kararsızken, yüzde 4,8’i iki adaya da oy vermek istemiyor. Kaba bir hesap yaparsak, oy vermeyeceğini söyleyenler nitekim sandığa gitmezlerse, seçimin ikinci çeşidinde Kılıçdaroğlu’nun oyu yüzde 68-69’a ulaşabilir.
‘CHP İKİ BÖLGEDE DE EN AZ YEDİŞER VEKİL ÇIKARTACAK’
Bu seçimde Meclis’in de kıymetli olduğu bir gerçek, genel seçim konusunda İzmir’deki durum nasıl?
İzmir seçmeni CHP’ye yüzde 39,2, AKP’ye yüzde 21,5, YSP’ye yüzde 12,3, GÜZEL Parti’ye yüzde 7,5, MP’ye yüzde 3,8, MHP’ye yüzde 4,2 oy vereceğini söylemiş. Öte yandan yalnızca 2. Bölge’de seçime giren TİP buradan yüzde 3,8 oy alıyor. Kararsızların oranı yüzde 5,6, oy kullanmayacaklar da yüzde 2,5.
Bir ay evvelki araştırmayla karşılaştırıldığında YSP ve MHP’de bir artış görülürken, MP’de 5,5 puanlık dramatik bir düşüş kelam konusu. Bu oyun bir kısmı partilere dağılırken 1,7 puanı kararsız seçmene ve oy kullanmayacaklara gidiyor. Bu oy dağılımı MHP’nin vekil çıkartamayacağına, YSP’nin birinci bölgede ikinci vekili zorlayacağına, DÜZGÜN Parti’nin oyunu yükseltse de birer vekille yetineceğine, CHP’nin iki bölgede de en az yedişer vekil çıkartacağına işaret ediyor.
‘ERDOĞAN BİRİNCİ TIPTA EN FAZLA YÜZDE 42 OY ALIR’
Seçimlere çok az bir mühlet kaldı ve çok fazla kamuoyu araştırması yayınlandı bugüne kadar. Kuşkusuz İzmir dışındaki kamuoyu araştırmalarına da bakıyorsunuzdur. Finale yanlışsız Türkiye genelinde seçim sonuçlarından ne bekliyorsunuz? Nasıl bir sonuç çıkarsa sizi şaşırtır?
Korkunun, öfkenin, umudun bir ortada olduğu bir seçime gidiyoruz. Hayatla çürümenin karşı karşıya geldiği ve her şeyin pamuk ipliğine bağlı olduğu bir seçime gidiyoruz. O nedenle, taban dalga da dâhil olmak üzere hiçbir sonuç beni şaşırtmaz. Çok sayıda öngörülemezlik var, münasebetiyle öngörü yanılgıları da olacaktır. Bizden çok daha kurallı araştırmaların yapıldığı yerlerde bile anketler yanılabiliyor. Brexit oylamasında, Trump’un kazandığı seçimde, en yakın örnek olan Brezilya seçimlerinde önemli araştırma yanılgıları gördük.
Şu an bilhassa cumhurbaşkanlığı seçiminde kararsız seçmen sayısı uygunca azaldı ancak kararını değiştiren seçmen arttı. Değişimler anlık oluyor, birkaç gün içinde bir adaydan başkasına yönelebilen bir seçmen kümesi var. O nedenle anketler iktidar ve muhalefet ana kümeleri için daha kesin bir şeyler söylese bile muhalefet içi oy geçişlerini saptamakta zorlanıyor. Bütün araştırmalar, İnce’nin bir anda yüzde 10’un üstüne çıktığını, bir ay bile geçmeden oylarının yarıdan fazlasını kaybettiğini gösteriyor. Anketler ise en gerçek yapıldığı şartlarda bile bize anlık nabzı veriyor. Hatta ölçüm esnasında dahi seçmen tercihleri değişebiliyor. Öte yandan, kısa vakit aralığında çok sayıda anket yapılıyor. Bunların kimilerinin manipülatif olduğu hissedilebiliyor. Dürüst yapılan çalışmalar bile vakit baskısı, yanlı soru seçimi, maliyet, örneklem seçimi, yetersiz saha denetimi üzere nedenlerle çeşitli kusurlar barındırabilir. Ayrıyeten uzman yanılsaması diyebileceğimiz bir durumu da sıklıkla gözlüyorum. Geçmişi ve bugünü düzgün bildiğine inanan daima görünür olmaya çalışan birtakım yorumcuların öngörüleri de aldatıcı oluyor. Bu durum, çok bilenin çok yanılmasına benziyor…
Anketleri de içeren lakin ondan öte sayıları temel alan bir iddia yapmaya çalışayım. Bu seçimlerde yüksek iştirak bekleniyor, 55 milyon geçerli oy kullanılacağını var sayıyorum. Erdoğan 2018 seçimlerinde 26 milyon 331 bin oy aldı. Birinci sefer oy kullanacak seçmen sayısı 5 milyon. Bütün araştırmalarda Erdoğan’ın yeni seçmen ortasındaki oranı yaklaşık yüzde 20 gözüküyor. Bu da Erdoğan’a oy vermesi olası 1 milyon yeni seçmen demek. Vefatlar nedeniyle yaklaşık 2 milyon seçmen eksildi. Bu yaş kümesinde Erdoğan’a oy verenler yüzde 50’in üzerindeydi. Erdoğan’a gelen seçmenle giden seçmenin istikrarlı olduğunu görüyoruz. 2018’de Erdoğan’a oy veren bireylerin hiçbiri tercihini değiştirmemiş olsa bile 55 milyon geçerli oyun olduğu bir seçimde Erdoğan’ın alacağı azamî oy yüzde 48 ediyor. Öte yandan genel seçimden iki yıl sonra yapılan lokal seçimde Cumhur İttifakı 24 milyon civarında oy aldı, yani ekonomik krizin ve idare krizinin bu kadar ayyuka çıkmadığı bir devirde bile iktidar kıymetli ölçüde oy kaybetti. 2019 oyunu korusa dahi yurt dışı oylarıyla birlikte Erdoğan’ın alacağı oy yüzde 44 civarında oluyor ki, üç yıl içinde bu kaybın sürdüğünü de biliyoruz.
Sözü fazla uzattım, sonuca gelirsek; araştırmalara ve genel gidişata bakarak benim öngörüm, Erdoğan’ın birinci çeşitte en fazla 23 milyon civarında oy alacağı. Bu da yüzde 42 demek. Şayet Kılıçdaroğlu kampanyası seçmeni sandığa götürebilirse ve öbür iki aday yüzde 6’ın altına düşerse birinci tıpta seçim kazanılır. İkinci cinse kalırsa da fakat bir mucize Erdoğan’a seçim kazandırabilir…